W Galerii Narodowego Centrum Kultury Kordegarda przygotowano wystawę upamiętniającą II Wojnę Światową. Zaprezentowano poruszające dzieła trzech wybitnych twórców, którzy doświadczyli bezpośrednio dramatu pożogi: Aliny Szapocznikow, Jonasza Sterna i Władysława Hasiora.

„Pożoga”, „Wojna!”, „Orlęta. Grodno”: wystawy NCK upamiętniające 83. rocznicę wybuchu II wojny światowej (materiały organizatora)

Kordegarda, Galeria Narodowego Centrum Kultury zaprasza od 1 września 2022 r. do oglądania wystaw upamiętniających agresję niemiecką i sowiecką na Polskę we wrześniu 1939 roku: ekspozycji artystycznej „Pożoga” w galerii Kordegarda oraz wystawy plenerowej „Wojna!”, zlokalizowanej na tyłach galerii, na dziedzińcu MKiDN. Towarzyszy im wystawa fotosów z filmu „Orlęta. Grodno 39”, który 9 września trafi na ekrany kin, zrealizowana we współpracy z WFDiF oraz TVP SA. Wystawy powstały dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

– Przywołując datę 1 września, nie możemy zapominać o tym, co zdarzyło się 23 sierpnia 1939 roku. Niemiecki minister spraw zagranicznych – Joachim von Ribbentrop i sowiecki – Wiaczesław Mołotow, na polecenie swoich przywódców: Hitlera i Stalina, podpisali pakt o nieagresji. W dołączonym do niego tajnym protokole podzielili między sobą terytoria niepodległych państw: Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Rumunii. Dziewięć dni później, 1 września Niemcy napadły na Polskę, rozpoczynając II wojnę światową. 17 września swój plan agresji na nasz kraj zrealizowali Sowieci – przypomina prof. Rafał Wiśniewski, Dyrektor Narodowego Centrum Kultury. – Nasze wystawy przywołują obydwie bolesne rocznice – dodaje.

W rozpętanej we wrześniu 1939 r. wojennej pożodze straciło życie ponad 60 milionów ludzi na całym świecie, w tym około 6 mln polskich obywateli, czyli 22 procent ówczesnej populacji naszego kraju. Z ok. 5 mln obywateli państwa polskiego więzionych w niemieckich obozach zginęło ok. 3,5 mln, a dokładna liczba więźniów i ofiar nie jest możliwa do ustalenia. Na okupowanym terytorium Polski w czasie II wojny Niemcy utworzyli aż 10 obozów zagłady. Te dane przerażają. II wojna światowa odcisnęła również trwałe piętno na polskiej kulturze. Ze wszystkich krajów europejskich w następstwie II wojny światowej to właśnie Polska utraciła najwięcej ze swego materialnego dziedzictwa. Ofiarami niemieckiego i sowieckiego totalitaryzmu byli wybitni twórcy i artyści.

W Kordegardzie, Galerii Narodowego Centrum Kultury prezentujemy trzy artystyczne świadectwa, doświadczenia okrucieństwa dwóch zbrodniczych systemów totalitarnych – hitlerowskiego i sowieckiego. W ramach wystawy stacjonarnej zatytułowanej „Pożoga” prezentujemy prace autorów, dla których wojenne przeżycia stały się matrycą myślenia o ich twórczości: Jonasza Sterna, Aliny Szapocznikow i Władysława Hasiora. Ściany galerii wypełnia dziesięć prac Jonasza Sterna ze zbiorów Muzeum Narodowego i Zachęty, Narodowej Galerii Sztuki.

Jonasz Stern wchodził w czas wojny jako dojrzały mężczyzna. W okresie okupacji trafił do lwowskiego getta, potem do obozu w Bełżcu. W 1943 roku stanął przed plutonem egzekucyjnym. Cudem przeżył. Wydostał się spod ciał zabitych. Obrazy Jonasza Sterna, tworzone w latach 1976 – 1982, pokazują fragmentację ludzkiego ciała, które artysta stara się ułożyć w jakiś porządek, by osiągnąć harmonię.

Wojenna machina zdegradowała człowieka, odarła go z godności, uprzedmiotowiła. Ciało ludzkie stało się obiektem zniszczenia i terroru. Traumatycznie doświadczyła tego Alina Szapocznikow, która jako nastoletnia dziewczyna przeżyła gehennę łódzkiego getta, a następnie obozów: Auschwitz, Bergen-Belsen i Teresin. Jej rzeźba pt. „Ekshumowany”, udostępniona przez Muzeum Niepodległości w Warszawie, to niemy krzyk torturowanego ciała. Okaleczona figura z brązu jest pełna bólu, napięcia i grozy.

Wojna powraca również obsesyjnie w realizacjach Władysława Hasiora. Wysadzane mosty, strącone samoloty, płomienie – to stałe wątki jego twórczości. Prezentowana w Kordegardzie rzeźba „Niobe z czarnego pożaru”, pozyskana z Muzeum Sztuki w Łodzi, to mitologiczna matka, która straciła wszystkie swoje dzieci przez okrucieństwo boskich wyroków. Figura stworzona pierwotnie w 1961 r. jako „Niobe”, częściowo z mydła, które przywodzi na myśl hitlerowskie odhumanizowanie więźniów Auschwitz, w 1974 roku została zniszczona przez ogień. Hasior uznał, że powstała z destruktu forma stała się nowym dziełem. Zamknięta w szklanej gablocie, przypomina spalone ludzkie zwłoki.

Alina Szapocznikow i dwa lata młodszy od niej Władysław Hasior byli nastolatkami, których dojrzewanie przypadło na czas wojny. Ich artystyczna wyobraźnia ukształtowała się pod wpływem okrucieństwa wojny. Strach, nędza, głód ale też obrazy brutalności, której byli ofiarami i świadkami, stanowią genezę dzieł Szapocznikow i Hasiora. Delikatne struktury kolaży Jonasza Sterna, jakby wypływające z podświadomości, są zderzone w Kordegardzie z ekspresyjnymi rzeźbami Szapocznikow i Hasiora. Razem są świadectwem zła, które człowiek zadaje drugiemu człowiekowi.

Artystyczna ekspresja dzieł wybitnych polskich twórców wyzwala wyobraźnię i porusza emocje. W przestrzeni Kordegardy wojna dotyka również niesłychanie realnie – poprzez film, stanowiący kompilację niemieckich i sowieckich kronik filmowych ze zbiorów FINA, który ukazuje bezlitosną, okrutną machinę wojenną, wymyśloną i zorganizowaną przez dwóch dyktatorów: Hitlera i Stalina.

(na podtsawie materiałów prasowych organizatora)

Pożoga
Kordegarda – Galeria Narodowego Centrum Kultury
Krakowskie Przedmieście, Warszawa